Caaváádɩ

Caaváádɩ‑dɛ́ɛ caanadɔ́m ńɖɔ 

Caaváádɩ  kutoluú

 Caaváádɩ ńba waagálɩ́ɩ́ná taabáalʊ́ gɛ bɩka bɛ́nzɛɛ́ mɔ́ɔ́láwá. Kʊ́bɔnɩ weení wɛɛgɛ́dɛ́ caaváádɩ ńba nɩ́bááwʊ́ nɛ́, igoobú wɔɔjɔ́ɔ kpangalam. Wɩ́rɛ bʊjɔɔ́ɔ nɛ́, ngɛ sɩsɩ: ɩmʊ́ wɔ́ngɔnɩ́ ɩcɔ́ɔ igoobú kpangalam ńnɩ-jɔ́.Waadála nɛ́, ɩkpɔ́ɔ bɩlɛ́ ifééri ɩlɛ́.Ńna gɛ ɩlɛ waawɩ́lɩ yɩ ɖɩdáarɛ sɩsɩ: íbo ɩbɛ́ɛŋ lénlé bɩ́nlám yɩ nɛ́. Wɔɔgbɔ́ɔ kisɔɔ́ nɛ́, waana lé bɩnlám yɩ nɛ́. Kuuyu yɩ nɛ́, waajáŋ iɖóo ńna; kiivé gɛ waabɩ́sɩ ifééri igoobú lé waana sɩ ɩcɔ́ɔ nɛ́. Waana bɩlɛ́ nɛ́, waabɩ́sɩ taabáalʊ́ ɩkála sɔɔlɩ kɩfalʊʊ́ ɩkɔ́nɩ ɩnyɔ́ɔ́zɩ ɖɩdáarɛ ɖɩḿ. Wɛ́ndɛ́m sɩ ɩbɩ́sɩ kpangalam nɛ́, na ɩcáa ɖɩgaalɛ fáádɩ tɩjɔɔ́ɔ kazɔ́ɔ nɛ́, iboná ɩyaná aláa na iyuú kínvém nɛ́-dɛ́ɛ sɔntɔ́ na bʊcɔ ɩkábɩsɩ tɩmɛ́rɛ. Kʊ́bɔnɩ́ ɩmʊ́ wɔɔgɔ́nɩ nɛ́, naárʊ waasɩ ɩdɛ́ɛ yɩ́dɛ, biiyéle aláa waabɩsɩná bánÿaá yɩ sɩsɩ: kʊ́bɔnɩ́ caa fáádɩ. Wɔɔnyɔ́ɔ́zɩ ɖɩdáarɛ bɩtɛ́ nɛ́, ngɛ woobó ɩkɔ́gbɔ́ɔ ɩdɛ́ɛ zamɔɔ bakábɩsɩ ńna.

Tɔ́ɔ, kpangalam ńba wángʊrʊ́ʊ sɩ bobó ɩjɔ́ nɛ́, na bɔtɔ́ sɩsɩ bɛnbɛ́ bɛ́nɖɛɛ́ kʊ́bɔnɩ́ caa fáádɩ-jɔ. Lénlé bɩɩbɩ́sɩ bánÿaá caaváádɩ nɛ́ nbɩlɛ́.

               Caaváádɩ, ɖánnáa kowurobɔ́ɔ́nɩ natɩ́náázá:

• Wúro Agóró-dɛ́ɛ

• Wúro Báńŋɩ́ná-dɛ́ɛ

• Wúro Akpó-dɛ́ɛ

• Wúro Túu-dɛ́ɛ

Wúrowá bénɖíi kowúrɔɔ caaváádɩ nɛ́ nɖɔ́:

Báa awéní na ɩdɛ́ɛ kowurobɔɔwʊ́. 

1. Kʊ́bɔnɩ́ caa fáádɩ waaɖaa na ɖíi; ɩlɛ́ ɩdɩɩná barɩ́ŋa

2. Wúro Báńŋɩ́ná Ʊ́bɛ (Wúro Akpó)

3. Wúro Akpó              (Wúro Akpó)

4. Wúro Báńŋɩ́ná Alíi  (Wúro Akpó)

Ɩlɛ́ ɩmʊ́ weeɖɩ ná wúro ɩsɔ́ɔ, Cááwʊ́jɔ́ kowúrɔɔ kʊ́bɔńga.

1. Wúro   Jikpá         (Wúro Agóró)

2. Wúro  Akpó Abíi  (Wúro Báńŋɩ́ná)

3. Wúro Agóró        (Wúro Agóró)

4. Wúro Akpó          (Wúro Akpó) 

5. Caá kɔ́ndɔ́ wúro Báńŋɩ́ná (Wúro Báńŋɩ́ná)         

Caaváádɩ tɛ́ɛ́dɩ waadára nabʊ́lɛ gɛ: adɛ na  ɩsɔ́ɔ́dáá. Biiyéle kowurobɔ́ɔ́nɩ natɩ́ntɩ́lɛ  gɛ fúu báa wenkí-daá.

Kowurátɩ ɖíi-daá nɛ́, a adɛ wénɖíi kʊ bɩ́ngɔnɩ́ bɩsɩ́ nɛ́, ɩsɔ́ɔ́dáá wɔ́ngbɔɔwʊ́ʊ kʊ.

Bíngilím bɩlɛ́ nɛ́, bʊʊgɔ́nɩ bɩtála wúro Túu-dɛ́ɛ kowurobɔɔwʊ́. Sáátɩ kɩ́m, bɛdɛ́ɛ kʊ́bɔnɩ́ weení bɩɩga yɩ nɛ́ ɩdana wenbá sɩ basɩna yɩ kowúrɔɔ ɖɔkɩ́ nɛ́, ńna gɛ waalá lomaazɛ́ ɩkpɔ́ɔ icéle wúro Akpó sɩsɩ: bɩɩzá-daá bʊ́ngɔnɩ́ bɩkábɩsɩ bɛnbɛ́.

Tɔ́ɔ, bɩlám bɩlɛ́, bɩdakabɩsɩ ta wɛ. Biiyéle kowurobɔ́ɔ́nɩ tɩ́nɖíi kowúrɔɔ nɛ́, ńdannáa wúro Túu-dɛ́ɛ ńba.

Lɩzásɩ nasɩ́náázá gɛ ńna: Ɖigbeere, Kejiká leerɛ́, Ndɩ́ ngɔ́nɩ na Ɖɩjɔɔrɛ. Sɩlɛ́ sínveríi tɛ́ɛ́dɩ-rɔɔzɩ́.

Ɖigbeere kɛ́ɛ bʊ́ʊ́rɛ gɛ kɔ́ngɔnáa tɛ́ɛ́wʊ tɛ́ɛ́dɩ-daá a bɩgɛ́ɛ boobó baláa kɛ. Naḿ gɛ kénɖíi.

-Kejiká leerɛ kɛ́ɛ lɩ́m gɛ, kána Ɖigbeere-dɛ́ɛ tɩmɛ́rɛ kɛ́ɛ kʊ́ɖʊḿɖɛ gɛ. Naḿ gɛ bánlaá kɛ.

Ɖɩjɔɔrɛ kɛ́ɛ bʊ́ʊ́rɛ gɛ, kɛlɛ́ kénÿelíi kidíím wánlám fásɩ-daá. Kelimbíré báa wenɖé yáá nam báa weení gɛ bánlaá kɛ.

Kangara kʊ́ɖʊmʊ́ʊ gɛ bɔwɛná, kɩlɛ́ ɩmʊ́ ɖʊɖɔ kɩnzɩnáa lɩzásɩ tɛ́ɛ́dɩ bɛɛŋ́; kelimbíré kʊ́fʊlʊḿɖɛ gɛ bɔ́nnyɔɔzɩnáa kɩ.

Mɔ́ɔ́láwá baasí, sɛ́ɛ́dɩwá ndɩndɩ gɛ bánnáa caaváádɩ:

       Ɖáárʊwá

       Nɔwɔ́wá

       Kóólíwá

      Nɩncɛ́wá

       Ɖɩkɛ́ɛ́nɩ́wá

        Turéwá

        Gúúníwá 

Mogoobíya aláa na abaaláa  kalaɖáa, tákaraɖa kɩna,kɩgɛ́ɛ kúnvulísi ɖáázá-ɖɔ gɛ. Kɩnwɩlɩ́ɩ ɖáa caanadɔ́m  wentí ɖoo ɖájaájaanáa waalá bɩ gɛ ɖɛ́dɛ́ɛ tɛɛvʊ́lásɩ woozúu susuwúu nɛ́.

Amá,ɖénveerím mɩ́ɩ sɩsɩ: tɛ́ɛ́dɩ cɩ́kɔ gɛ ɖáńbɩɩzɩ ɖɩŋmáa. Bɩlɛ́ nɛ́, a weení ɩnyɩ sɩsɩ: ɩwɛná bɩdɛ́ɛ ɩzáfúlúɖe tɛ́ɛ́dɩ natʊ́rʊ-rɔɔzɩ́ nɛ́,wánbɩɩzɩ́ ɩkáŋmaa ɖáa wentí tɩrɩ́ŋa tɩwɛ nɛ́, bɩka ɖɩbɩ́ɩ́zɩ́ ɖɩnyɔ́ɔ́zɩ ɖɩlá ńŋɩnáa tɩɩganáa ɖáńláḿ tɩ nɛ́.

Múgoobú Caagbara Sɔɔlɩ Ngoobú 
Caaváádɩ kutoluú

« Histoire du village de Tchavade »

1^ère édition par EDITEM en mars 1989.

4^ème édition ressaisie par CLTem en 2024.
Impression numérique sur www.tembiya.net

Dépôt légal 2ème trimestre 2024
Comité de Langue Tem, BP 200, Sokodé- TOGO
Pres.CLTem@gmail.com